artykuły

Oto natarczywa klacz z osobowością. Inne konie w stadzie jej nie lubią, ponieważ nie potrafi respektować ich przestrzeni.
Wielokrotnie była kopana, kiedy starała się przekroczyć niewidzialną granicę przy paśniku. Liczne blizny na jej ciele są na to dowodem. Nie była jak dotąd poważnie zraniona – ale pewnego dnia może stać się ofiarą agresji innych koni.
Często stoi samotnie w oddaleniu od stada i wydaje się być zakłopotana tym, że inne konie jej nie akceptują. Nie rozumie dlaczego nie chcą przyjąć jej do stada. Możesz zauważyć to w jej oczach.
Klacz jest doskonałym przykładem konia, który nie miał możliwości przyswojenia za młodu umiejętności życia w grupie. Gdy była źrebakiem nie przynależała do grupy innych źrebiąt. Tak się dzieje w przypadku, gdy właściciel trzyma jedną matkę ze źrebakiem – sytuacja jakże częsta w małych stajniach rekreacyjnych.
Brak umiejętności interakcyjnych u konia to również efekt częstego przebywania źrebaków w towarzystwie ludzi i rozpieszczania ich przez właścicieli. To źródło potencjalnego niebezpieczeństwa zwłaszcza gdy małe źrebię, nauczone wyciągania przysmaków z kieszeni, urośnie i stanie się ogierem z burzą hormonów.
Źrebięta potrzebują kontaktów z grupą innych źrebiąt w podobnym wieku z dwóch powodów: dla bezpieczeństwa własnego i swoich właścicieli oraz dla swojej przyjemności.
„Sprawa socjalizacji źrebiąt jest na równi ważna z obowiązkiem ich szczepienia, odpowiedniej opieki oraz karmienia – twierdzi specjalista hodowca dr. Karen Hayes – Gdy źrebaki nie mogą nauczyć się relacji w grupie, w późniejszym wieku są narażone na ciągły stres. Konie są zwierzętami stadnymi. Potrzebują przynależności do grupy. Jeżeli wcześniej nie pojmą reguł funkcjonowania w stadzie, mogą w późniejszym czasie nie mieć już takiej możliwości. Nauczą się jak przetrwać, ale zawsze będą outsiderami.”

Hierarchia
Są trzy typy samotnych źrebaków: te które funkcjonują w grupie starszych koni, te które żyją wyłącznie ze swoją mamą oraz sieroty. Każde z nich musi zmierzyć się z podobnym wyzwaniem. Skoncentrujemy się tutaj nad źrebakami żyjącymi tylko ze swoimi matkami.
Konie są stworzeniami wchodzącymi w relacje z ludźmi i dlatego m. in. ludzie są nimi tak bardzo zainteresowani – tak twierdzi specjalistka od behawioryzmu końskiego, dr. Jeannine Berger. „Schematy zachowań rozwijają się stopniowo, to proces trwający całe życie. Umiejętność życia w grupie rozwija się przez praktykę i wymaga ciągłego ulepszania. Gdy konie nie mają możliwości ćwiczenia umiejętności relacji w stadzie od najwcześniejszego wieku, później bardziej narażone są na rany i obrażenia fizyczne w kontaktach z innymi końmi. Na właścicielach spoczywa odpowiedzialność stworzenia właściwych warunków umożliwiających przygotowanie źrebaków do prawidłowego funkcjonowania w dorosłym życiu.”
Socjalizacja źrebaków, według opinii dr. Berger, odbywa się w trzech etapach. Po pierwszym etapie, w którym matka i źrebak są trwale ze sobą złączeni, nadchodzi drugi etap, w którym źrebak zaczyna bawić się z innymi równolatkami. Ten okres obejmuje również wspólne czyszczenie i podszczypywanie, w trakcie którego źrebię uczy się odpowiadać na zachowanie innych członków grupy, nie tylko własnej matki. Źrebak staje się mniej zależny od mamy w trakcie trzeciego etapu, w którym gry towarzyskie młodego konia zaczynają obejmować również starsze osobniki stada. Drugi etap socjalizacji jest problemem, gdy właściciel trzyma wyłącznie matkę ze źrebięciem.
Brak warunków do interakcji może być powodem tego, co specjaliści o zachowań końskich określają „inadequate species specified socialisation”, czyli pułapką bycia samotnym źrebakiem.
Hierarchia w końskim stadzie jest bardziej skomplikowana niż prosta zależność, który koń jest na szczycie a który na dole. Każde miejsce w hierarchii jest określone i każdy koń w stadzie powinien znać swoja pozycję. Jest to bardzo ważne nie tylko w trakcie przebywania na pastwisku, ale również w czasie podawania jedzenia lub wody. Gdy porządek w stadzie zostaje zburzony, np. gdy człowiek wyprowadza któregoś konia na jazdę – zmienia się hierarchia, nawet wtedy gdy członek stada nie oddala się na długo. Struktura stada ponownie się readoptuje, gdy koń powraca na pastwisko. Dzieje się to często niezauważalnie dla ludzkiego oka.
Źrebaki szybko przyswajają lekcje zachowań w grupie. Podobnie jak dzieci, które uczą się języków obcych łatwiej i szybciej od dorosłych. Wiedza młodych koni odnośnie sposobu reagowania w stadzie – niezależnie czy reakcje są właściwe czy nie – zapada im głęboko w świadomość i staje się odruchem. W późniejszym czasie, gdy życie zmusza je do skorzystania z tej wiedzy, nie zastanawiają się już nad sposobem reakcji. Mogą się nauczyć jak kontrolować złość, ale jest to sprawa drugorzędna. Pierwszym krokiem zazwyczaj jest próba ataku któregoś z koni, ponieważ jego obecność wywołuje odczucie gniewu. Jest to impuls. Można nauczyć konia kontrolowania tego impulsu, ale ten impuls nadal w nim pozostanie.
Widać to wyraźnie, gdy przychodzi pora karmienia i nabiera szczególnej wagi kwestia przestrzeni osobistej i kolejność, który koń ma prawo jeść pierwszy. Jest to elementarz zachowań w grupie, który każdy źrebak musi sobie przyswoić.
Gdy koń wie, że zajmuje niższą pozycję w stadzie, powinien lepiej zachować się, zamiast ingerować w przestrzeń innych koni. Gdy złamie zasady stada musi spodziewać się kopnięcia lub wyraźnych sygnałów języka ciała do natychmiastowego odejścia od koni. Młode konie, które nie utrzymywały kontaktów z innymi równolatkami – nie mają dobrze przyswojonych odruchów. Gdy już jako dorosłe, wprowadzisz je do stada, będą ostro karcone przez inne konie za brak przestrzegania zasad. Będą przeganiane ze stada za swoją natrętność. Konie cały czas będą stawiane w niezręcznej sytuacji w kontaktach z innymi członkami grupy. Będą ciągle zajmowały pozycje na obrzeżach stada i nie będą rozumiały dlaczego tak się dzieje. Będą próbować wejść do stada, ale za każdym razem narażać się będą na obrażenia fizyczne.

Zbyt duża uwaga.
Samotne źrebaki nie ją jedynymi, którzy mogą ucierpieć w takiej sytuacji. Również narażają się na ryzyko ich właściciele, którzy często otaczają je nadmierna troską i traktują je jak przytulanki. Źrebaki mają wtedy tendencje do zbyt bliskich kontaktów z ludźmi. Mogą przejawiać z czasem zachowania agresywne w stosunku do swoich opiekunów. Jedyną obrona przed takimi konsekwencjami jest unikanie popadania w nadopiekuńczość w stosunku do młodych koni.
Właściciele powinni również uważać, aby nie ingerować w relację źrebak – jego matka. Matka zazwyczaj wie, jak właściwie przywołać do porządku swojego źrebaka. Nie powinni oni doprowadzić do sytuacji, w której młody koń będzie postrzegał ich na równi ze swoją matką. Mogą ćwiczyć ze źrebakiem ubieranie kantara, chodzenie na uwiązie i delikatne czyszczenie sierści, ale nic więcej. Źrebak nie może być traktowany jak pies czy kot.
Nawet 3 – 4 tygodniowe źrebięta mogą być agresywne w stosunku do ludzi. Z czasem problem może stać się poważny. Podobne jak z dziećmi. Gdy dasz im palec, chwycą za rękę. Gdy źrebięta będą w zbyt bliskich stosunkach z właścicielami bez możliwości funkcjonowania w końskiej grupie, będą traktować ludzi na równi z nimi. Często się zdarza, gdy w stajni jest jedno źrebię z jego matką, wtedy ich właściciel stara się spędzać dużo czasu ze źrebakiem, mimowolnie go przy tym rozpieszczając. Rezultatem tego źrebię zmienia się w małego terrorystę. Sytuacja podobna jak w przypadku jedynaków, którzy stają się bardzo zachłanni. Gdy źrebięta nie otrzymają wystarczającej w ich mniemaniu uwagi człowieka, mogą się zdenerwować i dobitnie pokazać swoje niezadowolenie kopiąc przy tym opiekuna. W późniejszym okresie nie pozbędą się nawyku dąsania się i usiłowania postawić na swoim.

Co można zmienić?
Jak możemy zapobiegać brakowi umiejętności współistnienia w grupie i nie dopuścić do tego, aby źrebak wyrósł na konia z problemami? Nie ma lepszego rozwiązania niż naturalne stado. Eksperci wypracowali kilka wskazówek, które mogą pomóc w przygotowaniu źrebaka poza stadem do bycia dojrzałym koniem, a właścicielom czerpanie zadowolenia w kontaktach ze zwierzęciem.

1) Znalezienie po sąsiedzku innych źrebiąt. Jeszcze przed wyźrebieniem spróbuj rozejrzeć się po okolicy. Może uda ci się znaleźć osobę, która posiada źrebię w podobnym wieku. Warto uzgodnić warunki spotkań źrebaków lub przedyskutować pomysł ich wspólnego trzymania.
Przewożenie źrebaka do innej stajni ma swoje inne dobre strony. Źebak przyzwyczaja się do transportu. Im wcześniej koń nauczy się jeździć w przyczepie, tym mniejszy stres będzie przeżywał na długich trasach. Sprawdź przed tym, czy klacz jest spokojna w transporcie. Jeżeli tak, źrebak może stać luzem obok matki bez odseparowania go ścianką. Poczekaj aż źrebak będzie starszy niż trzy dni. Wcześniejszy kontakt z innym źrebięciem może być stresujący dla jego matki.

2) Zaadoptowanie innego źrebaka - sieroty. Z pozytywnym skutkiem dla sieroty jak i dla twojego źrebaka.

3) Połączenie źrebaka z grupą starszych koni. Wałachy, a nawet ogiery wykazują daleko idącą pobłażliwość w stosunku do źrebiat. Nawet osobniki dominujące pozwalają źrebakom na jedzenie z ich żłobu, co w przypadku dorosłego konia oznaczałoby gwałtowne przepędzenie go ze stada.
Kucyki i kozy są lepsze niż nic, ale podobnie jak starsze konie, nie są na podobnym etapie rozwoju co źrebaki. Źrebięta mają ogromną energię, którą starają się rozładować. Przeciwnie - starsze konie ją magazynują. Dlatego najlepiej gdy źrebięta bawią się z rówiesnikami.
Dr. Hayes podkreśla, że bawiące się w zbliżonej wiekiem grupie źrebięta są lepiej rozwinięte fizycznie, bardziej zwinne i łatwiej ulegają kontuzjom. Łatwiej również przyswajają język ciała. Przez ciągłe obserwowanie innych źrebiąt wiedzą, kiedy ma nastąpić kopnięcie lub ugryzienie.

4) Naucz się myśleć jak koń. Konie nie koniecznie lubią być przytulane lub całowane, jakkolwiek powinny nauczyć wsie to akceptować. Podobnie ludzie powinni nauczyć się jak postępować z końmi.
Źrebaki mogą zwiększyć podwójnie swoją masę w czasie krótszym niż dwa tygodnie. Mogą szybko być większe od swoich opiekunów i mogą spowodować obrażenia u ludzi. Dlatego tak ważne w procesie wychowania jest, aby nigdy źrebię nie postrzegało w relacjach z człowiekiem swojej pozycji jako nr 1. Człowiek zawsze powinien stać wyżej niż źrebię w hierarchii, niezależnie jaka jest jego pozycja w grupie innych ludzi i czy pojawia się niebezpieczeństwo.

5) Stopniowo wprowadzaj pojedynczego źrebaka do stada. Najlepiej wykorzystać do tego odgrodzona część padoku. Nie próbuj kontaktować go od razu z wszystkimi końmi. Zacznij od pojedynczych zwierząt. Przez pierwsze kilka dni umieść źrebaka w odgrodzonej części padoku, na padoku pozostaw jednego konia. Pozwól, aby się zapoznały przez ogrodzenie. Po kilku dniach, gdy wszystko pójdzie pomyślnie, możesz je wpuścić na wspólny wybieg.


Samotny źrebak może wyrosnąć na dojrzałego konia, jeżeli jego opiekun zdaje sobie sprawę ze znaczenia umiejętności relacji w stadzie, zaplanuje wcześniej działania w tym kierunku i nauczy się odpowiednio budować własne relacje ze źrebięciem.
Nie ma nic bardziej szczęśliwego dla koni niż ułożone życie w stadzie, znajomość swojej przynależności do grupy oraz jakie ich zachowania są akceptowalne przez inne konie i co należy robić, aby unikać kłopotów.


Na podstawie artykułu Rebecci Overton pt „Lonely Only” opublikowanego w marcowym wydaniu „Horse&Rider”.